เราจะทราบได้อย่างไรว่า เพชรหรือพลอย ที่ใช้ในการทำ เครื่องประดับ แต่ละชิ้นนั้น มีคุณภาพหรือไม่ เพชรมัก จะถูกตัดสิน คุณภาพ โดยองค์ประกอบ 4 ประการ ที่รู้กันทั่วไปว่า"The Four C's"ได้แก่ สี (Color), ความบริสุทธิ์ (Clarity), การเจียระไน (Cut) และน้ำหนัก (Carat Weight) ซึ่งองค์ประกอบต่างๆ เหล่านี้ ได้ถูกนำมาใช้ ในการตัดสิน คุณภาพของพลอย ชนิดอื่นๆด้วย เช่นกัน สำหรับเพชร นั้นยิ่งขาว หรืออีกนัยหนึ่งยิ่งใสไร้สี เพชรเม็ดนั้นยิ่งมีราคาสูง

สี (Color)ในการตัดสินสี ของพลอยแต่ละชนิดนั้น ทำได้ยากกว่าเพชร เนื่องจากว่า พลอยนั้นมี มากมายหลายชนิด และพลอยแต่ละชนิดนั้น ก็มีสีสัน ที่แตกต่างกันไป อีกมากมาย อีกทั้งพลอย ก็ไม่มีมาตรฐาน ในการตัดสินสี ที่แน่นอนเหมือนเพชร ในที่นี้จะได้พูดถึงพลอย ที่ได้รับความนิยม 3 ชนิด คือ ทับทิม(ruby), ไพลิน(blue sapphire) และมรกต(emerald) โดยที่ทับทิม และไพลินนั้น สามารถ ขุดพบได้ในประเทศไทย และได้รับความนิยมมาก

หากเราพูดถึงไพลินแล้ว เรามักจะหมายถึง สีน้ำเงิน แต่ไพลินที่มี ค่ามากที่สุดจะมีสี น้ำเงินกำมะหยี่ (cornflower blue) ในขณะที่ ไพลินที่มีสีเข้มมาก หรืออ่อนมากราคา จะถูกลง ส่วนทับทิม สีที่จัดว่าได้มาตรฐาน จะต้องมีสีแดงเลือดนก (pigeon's blood) สีที่อ่อนกว่า หรือเข้มกว่านี้ ก็จะทำให้ทับทิม มีราคาลดลง แต่จะไม่แตกต่าง กันมากอย่าง เช่นมรกต

สำหรับ มรกตแล้ว สีเป็นส่วนสำคัญ ในการประเมินราคา ไม่มีพลอยสีเขียวชนิดไหน จะมีสีเขียวกำมะหยี่ อันอ่อนนุ่ม ได้เทียบเท่า มรกต สีของมรกต ที่ดีที่สุดจะต้องเป็น สีที่มีความเข้มของ สีเขียวมาก หรือที่เรียกว่า เขียวมรกต ในขณะที่มรกต ที่มีสีเขียวอ่อน ออกไปทางเหลือง จะมีค่าน้อยที่สุด

ฉะนั้นหากคุณต้องการ จะซื้อพลอยโดยใช้สีเป็นเกณฑ์ช่วย ในการตัดสินใจ คุณควรมองหาพลอยที่มี สีกลางๆ และมีสีสม่ำเสมอ ทั่วทั้งเม็ด ไม่ควรซื้อพลอย ที่สีเข้ม หรือสีอ่อน จนเกินไป

ความบริสุทธิ์ (Clarity) ความบริสุทธิ์ของพลอย หมายถึงระดับ ของสิ่งที่ปะปน อยู่ในพลอย เหล่านั้น ซึ่งอาจจะเป็น รอยตำหนิ หรือ รอยร้าว ซึ่งจะส่งผลต่อ ความโปร่งใส ของพลอยเม็ดนั้น ที่จะมีผลต่อคุณค่า และราคาของพลอย พลอยซึ่งปราศจากรอยตำหนิ จะมีค่ามากกว่า พลอยที่มีสิ่งปะปน และรอยตำหนิ อย่างไรก็ตาม ตำหนิ ก็มิได้เป็นผลไม่ดี ต่อพลอยเสมอไป เช่น ตำหนิบางชนิดนั้น สามารถที่จะบอก แหล่งกำเนิดของ พลอยเม็ดนั้นได้ ยิ่งไปกว่านั้น พลอยบางชนิดนั้น มีตำหนิมาก เป็นส่วนใหญ่ จะหายากมากๆ ที่จะไม่มีตำหนิ พลอยดังกล่าวนี้ ได้แก่ มรกต และทัวร์มาลีน (Rubellite Tourmaline) ซึ่งพลอยทั้งสองชนิดนั้น โดยธรรมชาติ เป็นพลอยที่มี ตำหนิมาก แต่ว่ามีสีที่สวยงาม ดึงดูดใจ ทำให้ตำหนิภายใน ไม่ทำให้ ราคาลดลงมาก เหมือนกับ อะเมทิสต์(Amethyst) หรือ อะความารีน (Aquamarine)

การเจียระไน (Cut) การเจียระไนพลอย หมายถึงสัดส่วน, ความสมดุลย์ ของเหลี่ยมพลอย และคุณภาพ ของการเจียระไน ในเพชรนั้น คุณภาพของการเจียระไนนั้น สำคัญมาก เป็นอันดับแรก ใน The Four C's การเจียระไนที่ดี จะทำให้มีแสงหักเหภายใน เนื้อพลอยมาก ทำให้พลอยดูเป็น ประกายแวววาว น้ำหนัก (Carat Weight) พลอยที่มีน้ำหนัก ของกะรัตมาก ก็จะมีราคาที่สูงขึ้นตาม ซึ่งพลอยหนึ่งกะรัต จะมีน้ำหนัก 200 มิลลิกรัม หรือ 100 ตังค์ (point) พลอยที่มีคุณภาพ มักจะขายตามน้ำหนัก ในขณะที่พลอย ที่มีคุณค่าด้อยกว่า จะถูกขายเป็นเม็ด ตามราคาที่กำหนด