เพชร เป็นที่รู้จักกัน โดยทั่วไป ในทุกวันนี้ว่า นอกจาก ความหายากแล้ว เพชรจัดเป็น รัตนชาติที่มีคุณค่า และราคาสูง เพราะเพชรมี คุณสมบัติ ดีเด่น หลายประการ เป็นต้นว่า มีความแข็งมากที่สุด มีค่าดัชนี หักเหแสงสูง และมีค่า การกระจายแสงสี สูงอีกด้วย จึงทำให้เพชร ที่เจียระไนสวยงามได้สัดส่วน มีประกายวาว เป็นพิเศษ มีการกระจาย แสงสี หรือมีไฟ สวยงาม เพชรที่มี คุณสมบัติ เป็นรัตนชาติ มักจะเกิด เป็นผลึกที่มี ความโปร่งใส มีหน้าผลึก ครบสมบูรณ์ ผลึกของเพชร จะเกิดจาก ธาตุคาร์บอน เพียงอย่างเดียว และอาจเกิดได้ ในหลายรูปร่างลักษณะ

รูปแบบผลึกเพชรที่พบมากที่สุด จะเป็นรูปปิรามิด ฐานสี่เหลี่ยม ประกบติดกัน มีแปดหน้า ผลึกรูปแบบอื่นๆ ที่พบ ได้แก่ รูปคล้าย สี่เหลี่ยมลูกเต๋า และรูปกลมคล้ายตะกร้อ และที่หน้าผลึกเพชร โดยเฉพาะหน้าที่เป็น รูปสามเหลี่ยม ของแบบปิรามิด แปดหน้า มักจะพบลักษณะ คล้ายรูปสามเหลี่ยม เล็กๆ เป็นร่องลึก ซ้อนกันเข้าไป ในเนื้อเพชรเล็กน้อย วางตัวในทิศทาง กลับกับสามเหลี่ยม ของหน้าผลึก เรียกว่า ไตรกอน (trigon) ซึ่งเป็นลักษณ ะที่พบได้ในเพชรแท้ เท่านั้น

เพชรสามารถเกิดขึ้นได้มากมายหลายสี แต่ชนิดที่เป็น ที่รู้จักคุ้นเคยมาก จะเป็นชนิดสีขาว หรือสีใสไม่มีสี และมักมีสีอื่น ปนเล็กน้อย เช่น เหลือง น้ำตาล หรือเทา เพชรที่มีสี เข้มสวยเรียกว่า เพชรสี ซึ่งกำลังเป็นที่นิยม แต่ว่ามีราคาสูง และหายากมาก เพชรสีได้แก่ เพชรสีชมพูอมแดง เขียว ส้ม เหลืองทอง ฟ้า ม่วง เป็นต้น

เพชรพบได้ในหลายบริเวณทั่วโลก โดยมีต้นกำเนิดมาจาก หินอัคนีชนิดหนึ่งเรียกว่า คิมเบอร์ไลต์ ซึ่งจะเกิดอยู่ ในสภาวะ ที่มีความร้อน ความกดดันสูงมาก และอยู่ลึกภายใต้ผิวโลก กำเนิดของเพชร แบบนี้เรียกว่า แหล่งปฐมภูมิ หลังจากนั้น เมื่อมีการเคลื่อนตัว ของหินคิมเบอร์ไลต์ ขึ้นสู่ผิวโลก เพชรในหินนี้จะ ถูกนำขึ้นมาด้วย และเมื่อเวลาผ่านไป นานแสนนาน ในสภาพบรรยากาศ ของผิวโลก หินคิมเบอร์ไลต์ จะมีการผุกร่อนย่อยสลาย ทำให้เพชรหลุดออกมา จากหินต้นกำเนิด และถูกพัดพา โดยตัวกลางหลายชนิด เช่น น้ำ ลม หิมะ ฯลฯ ไปสะสมตัว ในสภาวะทาง ธรณีวิทยาที่เหมาะสม เนื่องจากมีค่า ความถ่วงจำเพาะสูงมาก พอสมควร เช่น ในท้องน้ำ ลำธาร แม่น้ำ แอ่งเขา หุบเขา ตลอดจนในทะเล แหล่งเพชร แบบนี้เรียกว่า แหล่งทุติยภูมิ ซึ่งเป็นแหล่งที่มีจำนวนมาก และให้ผลผลิตเพชร ในปริมาณที่มากด้วย มีผู้ประมาณกันว่า โดยเฉลี่ยแล้วเพชรดิบน้ำหนัก 4 กะรัต จะได้จากการขุดเอา เศษดินเศษหินจาก แหล่งเพชรประมาณ 23 ตัน แต่ในเพชรดิบจำนวน 4 กะรัต ที่ได้นั้น จะมีเพียง 1 กะรัตเท่านั้นที่มี คุณภาพเป็นรัตนชาติ และจากเพชร 1 กะรัต นี้เมื่อนำไปเจียระไนแล้ว จะเหลือน้ำหนัก สุดท้ายเพียง 1/2 กะรัตเท่านั้น ดังนั้นการ ที่จะได้เพชรน้ำหนัก 1 กะรัตมาทำเป็น เครื่องประดับ จึงจะต้องขุด เอาจาก เศษดินเศษหิน ในแหล่งเพชร เป็นจำนวนถึง 46 ตัน

แหล่งเพชรที่มีขนาดใหญ่ และเป็นแหล่งสำคัญของโลกได้แก่ ออสเตรเลีย แอฟริกาใต้ ซาอีร์ นามีเบีย บอสวานา รัสเซีย และจีน ผลผลิตเพชรทั้งหมด ทั่วโลกจะมีประมาณ 100 ล้านกะรัตต่อปี และจะมีเพียง 20 เปอร์เซนต์ จากจำนวนนี้เท่านั้น ที่เป็นเพชร ที่มีคุณภาพ ทางรัตนชาติ ที่เหลือจะเป็นเพชร ใช้ในทางอุตสาหกรรม ต่างๆ และจากผลผลิต เพชรทั้งหมด จะมีประมาณ 80 เปอร์เซนต์ที่ถูก ควบคุมการตลาดการซื้อขาย

โดยบริษัทผู้ผลิต และผู้ค้าเพชรที่ใหญ่ และมีอิทธิพลมาก คือ เดอเบียร์ส (De beers) ผ่านทางเครือข่าย คือ CSO (Central Selling Organization) ซึ่งจะควบคุมราคาของเพชรดิบ ที่จัดเตรียมจำหน่าย ให้แก่สาขาสมาชิก ที่คัดเลือกจาก ผู้มีสิทธิ์ซื้อทั่วโลก เพื่อรักษาราคา ของเพชรในตลาดค้าเพชรไว้

ศูนย์กลางการซื้อขายเพชร ที่สำคัญของโลก อยู่ในประเทศ เบลเยี่ยม เนเธอร์แลนด์ อังกฤษ เยอรมัน ฮ่องกง สหรัฐอเมริกา ฝรั่งเศส แอฟริกาใต้ เป็นต้น

สำหรับรูปแบบ การเจียระไนของเพชร ที่เป็นที่นิยมมากที่สุด ในปัจจุบันนี้ ได้แก่ การเจียระไน แบบกลม เหลี่ยมเพชร หรือเหลี่ยมเกสร ซึ่งการเจียระไนแบบนี้ จะสามารถแสดง คุณลักษณะเด่นพิเศษ ของเพชรออกมาให้เห็นได้ สวยงามชัดเจนที่สุด รูปแบบอื่นๆ ที่เป็นที่นิยม รองลงมาได้แก่ รูปไข่ รูปหัวใจ รูปสี่เหลี่ยมต่างๆ รูปมาร์คีส์ รูปหยดน้ำ (ลูกแพร์) เป็นต้น ซึ่งเรียกว่า แบบแฟนซี นอกจากนี้ อาจจะพบเพชร ที่มีการเจียระไน ในรูปแบบแปลกๆ เป็นพิเศษ เฉพาะตัวได้ เช่นกัน

ศูนย์กลางการเจียระไนเพชรที่สำคัญของโลก อยู่ในประเทศ เบลเยี่ยม สหรัฐอเมริกา อิสราเอล อินเดีย ไทย เป็นต้น คุณภาพ และคุณค่าราคา ของเพชรในตลาดเพชร จะมีการพิจารณาตัดสินด้วย ระบบคัดคุณภาพ ที่มีความละเอียด ซับซ้อนหลายระบบ และมีการจัดแบ่งแยก คุณภาพเพชรออกได้เป็น หลายๆ ระดับแตกต่างกันไป การพิจารณาคุณภาพ และราคาของเพชรที่ดี ต้องการประสบการณ์ และความชำนาญเป็นอย่างมาก และยังขึ้นอยู่กับปัจจัยอื่นๆ อีก ระบบที่รู้จัก และเป็นที่นิยมโดยทั่วไป

ในการพิจารณาถึงคุณภาพราคาของเพชร คือ การพิจารณาในเรื่องของความสดใสไร้มลทิน (Clarity) สี (Color) การเจียระไน (Cutting) และน้ำหนัก (Carat weight) ซึ่งเรียกว่า 4C อ่านเพิ่มเติม

การทำเทียมเลียนแบบเพชร สามารถทำได้ทั้งจาก รัตนชาติแท้ชนิดอื่น รัตนชาติสังเคราะห์ และรัตนชาติเทียม แบบต่างๆ ตัวอย่างเช่น เพชรเทียมจาก คิวบิกเซอร์โคเนีย แย๊ก จีจีจี เซอร์คอน คอรันดัม เป็นต้น นอกจากนี้ สามารถสังเคราะห์เพชรขึ้นได้ โดยเครื่องมือทางวิทยาศาสตร์ ในปริมาณมากมาย ในระดับเพชร อุตสาหกรรม และในปริมาณจำกัด ในระดับรัตนชาติ เพชรจึงจัดเป็นรัตนชาติ ที่สำคัญอันดับหนึ่ง ที่ให้ความรู้สึกลึกล้ำ ความมีสุข และมีคุณค่าทางใจ อย่างประมาณมิได้ นอกเหนือไปจาก ความมีค่ามีราคาสูง เด่นล้ำ กว่ารัตนชาติชนิดอื่นๆ ในตลาดรัตนชาติเพชร ที่มีความสวยงาม คุณภาพอันดับหนึ่ง ก็จะยิ่งยากที่จะหา สิ่งใดเทียบได้