1. สี
เป็นหลักสำคัญ เหมือนพลอยชนิดอื่น สีที่ว่ากันว่าเป็นยอดคือ สีเขียวเข้มปานกลาง ถึงเขียวเข้มสดใส บริสุทธิ์ มีเหลือบเหลือง หรือน้ำเงินเพียงเล็กน้อย และมีประกายที่ดูเหมือน มีความอ่อนนุ่มนวล เหมือนกำมะหยี่ และถ้าสีมีการกระจาย ราบเรียบเสมอตลอดเม็ด มีมลทินน้อยมาก ก็จัดเป็นยอดมรกต เลยทีเดียว แต่ที่กล่าวมานี้ หาได้ยากยิ่งกว่ายากเสียอีก ถ้ามีแล้วละก็อาจจะ มีราคาแพงกว่าเพชร ในชั้นคุณภาพ และขนาดเดียวกัน ลักษณะสีที่เขียวสดใส และมีประกายอ่อนนุ่ม เหมือนกำมะหยี่ ของมรกตชั้นดี จะเพิ่มคุณค่า และราคาให้มรกต นั้นมากมาย ต่างกับรัตนชาติอื่น ที่ถึงแม้จะมีสีเขียว และมีความอ่อนนุ่ม เช่นกัน ราคาของมันก็ไม่เพิ่มได้มากมาย เหมือนมรกต เนื่องมาจากมรกต มิได้มีประกายสว่าง สดใสเหมือนเพชร หรือทับทิมและไพลิน มีเพียงความงาม จากสีเขียวสดสวย และความหายาก เท่านั้นที่ทำให้มรกต มีราคาสูง ดังนั้นเราอาจจะเลือก มรกตที่มีสีเขียวสด แต่สีอาจจะ ไม่กระจายสม่ำเสมอ ตลอดเนื้อ ซึ่งมองเห็นได้ ไม่เด่นชัดนัก และอาจจะมีมลทินน้อย หรือมีมลทิน น้อยมาก ย่อมจะดีกว่าเลือก มรกตที่มีสีสวยมาก แต่มีมลทิน ตำหนิมาก ซึ่งจะมีผลกระทบ ต่อความคงทนของมรกต โดยทั่วไปจะพบว่า ยิ่งมรกตที่มีสีเขียว สดสวยมากเท่าใด มลทินตำหนิ ในเนื้อจะมีมากเท่านั้น
2. ความโปร่ง
ความเป็นประกาย สว่างสุกใสของมรกต โดยทั่วไป จะมีน้อย เมื่อเปรียบกับรัตนชาติชนิดอื่น ๆ เช่น เพชร ทับทิม ไพลิน แต่ถ้ามรกตมี ความโปร่งใสมากขึ้น ย่อมส่งผลให้ ความมีประกาย สดใสมีมากขึ้น ซึ่งจะทำให้ดูมีสีสัน มีชีวิตชีวามากขึ้น พวกที่มี ความโปร่งใสน้อย หรือโปร่งแสง จะทำให้สีดูทึมทึบ แต่ถ้าต้องเลือก เอาระหว่างสีที่ดี กับความโปร่งสูง ควรจะเลือก เอาสีที่ดีไว้ก่อน
3. มลทิน
ตำหนิ โดยทั่วไปแล้ว มรกตมักจะมีตำหนิ และมลทิน อยู่เสมอไม่มากก็น้อย ซึ่งเป็นสิ่งที่ธรรมชาติ สร้างมาให้ โดยเฉพาะ กับมรกต มีมากกว่า ทับทิม และไพลินเสียอีก ดังนั้นมรกตชั้นด ีสีสวยไร้มลทิน จะหายากมาก ซึ่งราคาจะสูง ตามความหายาก การเลือกดู มรกตสีสวย ควรจะพิจารณาดูมลทินต่าง ๆ ซึ่งจะมีมากด้วย โดยดูว่ามลทิน เหล่านั้น จะมีผลกระทบ ต่อความคงทน หรือความสวยงาม ของมรกตสีสวยที่ถูกใจนั้น หรือไม่ เช่น มลทินธรรมชาติ ที่มีลักษณะคล้าย สวนต้นไม้ หรือที่เรียกว่า ลายผักชี ลักษณะของแร่ แปลกปลอมต่าง ๆ และรอยแตก เป็นต้น ถ้าสิ่งเหล่านี้ มีอยู่น้อย ก็ไม่เป็นไร แต่ถ้ามีมากเกินไป อาจจะลดความสวยงาม และทำให้เปราะ แตกง่ายด้วย รอยแตกร้าวต่าง ๆ ถ้ามีขนาดใหญ่ จะทำให้ มีผลกระทบต่อ ความสวยงาม และความคงทนของมรกตมาก ไม่ควรซื้อมรกต ที่มีรอยแตกยาว ๆ แม้ว่าจะมีขนาดเล็ก เท่าเส้นผม ซึ่งอาจมอง แทบไม่เห็น ยิ่งถ้ามีความร้าวลึกในเนื้อมาก ก็จะทำให้แตกร้าวง่าย ซึ่งจะต้องทำให้ เพิ่มความระมัด ระวัง ในการดูแลรักษามากขึ้น โดยไม่จำเป็น ในปัจจุบันนี้มรกต ที่รอยแตกร้าวมาก หรือมองเห็น ได้ง่ายก็จะถูกนำไป เคลือบ หรืออาบน้ำยา หรือน้ำมันบางอย่าง ซึ่งมีวิธีการหลายอย่าง ในการทำ เพื่อช่วยทำให้รอยแตกร้าว มองเห็นได้ยากขึ้น หรืออาจเพิ่มคุณภาพสี ให้ดียิ่งขึ้น บางทีอาจจะยาก ในการตรวจสอบ แต่บางครั้งอาจสังเกตได้ เมื่อน้ำยา หรือน้ำมัน ที่เคลือบแห้งลง รอยแตกดั้งเดิมก็ อาจจะมองเห็น ได้ชัดเจนขึ้น หรือสีของมรกต อาจจะซีดจางลงก็ได้
4. การเจียระไน
จัดเป็นสิ่งสำคัญในการเลือกซื้อเช่นกัน การเจียระไน เหลี่ยมมรกต ค่อนข้างจะทำได้ยาก ที่จะให้มีสัดส่วน สวยงาม สมดุล ซึ่งจะมีผลส่งให้มรกต มีประกายสวยสดงดงาม ดังนั้น ควรจะพิจารณา อย่างละเอียด ดูความสมดุล สมบูรณ์ของ หน้าเหลี่ยมเจียระไนต่าง ๆ ว่ามีความพอดี ลึก ตื้น สั้น ยาว เพียงใด ให้สีประกายออกมา มากเท่าใด
ปัจจุบัน มีมรกตสังเคราะห์ และมรกตเทียมเลียนแบบ วางขาย อยู่ในท้องตลาด มากมาย โดยจะมีสี และลักษณะทั่วไป คล้ายมรกตมาก อาจจะทำให้เข้าใจผิดว่า เป็นมรกตแท้ก็ได้ เช่น การ์เนตชนิดสีเขียว
(Tsavorite) หยกสีเขียว ทัวร์มาลีนสีเขียว เซอร์คอนสีเขียว หรือฟลูออไรต์ เป็นต้น ซึ่งบางที การตรวจสอบ ด้วยตาเปล่าอาจไม่ง่ายนัก แต่สำหรับเครื่องมือทางวิทยาศาสตร์ จะสามารถตรวจสอบ ได้ง่ายกว่ามาก ส่วนมรกตสังเคราะห์ ซึ่งมีมากมายหลายชนิด หลายชื่อ
ตามผู้ผลิต เช่น ชาทัม (Chatam) กิลสัน(Gilson) ลินเด(Linde) รีเจนซี(Regency) เลท์ชไลเนอร์(Letchleiner) เป็นต้น นับว่าเป็นเรื่องซึ่งยากมาก ที่จะตรวจสอบ ด้วยตาเปล่า และบางครั้ง เครื่องมือตรวจสอบ ทางวิทยาศาสตร์บางอย่าง อาจจะไม่เพียงพอ
ต่อการตรวจสอบ เพราะมรกตสังเคราะห์ แต่ละชนิดต่างก็มี คุณสมบัติต่าง ๆ ที่เหมือน หรือคล้ายมาก กับมรกตธรรมชาติ ในแต่ละแหล่ง มรกตสังเคราะห์ แต่ละชนิดราคา ไม่แตกต่างกันมาก ขึ้นอยู่กับคุณภาพ แต่ราคา จะแตกต่างกันมาก กับมรกตธรรมชาติ ดังนั้นการเลือกซื้อมรกต
จะต้องคิดพิจารณา หรือตรวจสอบให้แน่ใจ เสียก่อนว่าจะได้มรกต ของแท้ธรรมชาติจริง ๆ ซึ่งคำแนะนำ ในที่นี้ก็คือ ควรจะพาผู้ที่มีความรู้ ความชำนาญ มีประสบการณ์มากใน เรื่องมรกต
ไปช่วยเลือกซื้อด้วย หรือก่อนจะซื้อ ก็ควรนำมรกต ไปตรวจสอบ ให้แน่ใจเสียก่อน ส่วนมรกตเทียม เลียนแบบ นั้นได้แก่ แก้ว พลาสติก หรือแร่อื่น ๆ ที่มีสีเขียวคล้ายมรกต ก็สามารถตรวจพบ ลักษณะที่ผิดปกติออกไป ได้ไม่ยาก อาจจะด้วยตาเปล่า หรือเครื่องมือบางอย่าง
นอกจากนี้ ให้ระวังมรกตประกบ ได้แก่ ใช้แร่เบริลไร้สีประกบ กับแร่เบริลไร้สี โดยใช้ตัวเชื่อมเป็นสีเขียว ใช้มรกตสังเคราะห์ประกบ กับมรกตแท้ หรือใช้การ์เนต ประกบกับแก้ว เป็นต้น ซึ่งมรกตประกบนี้ อาจจะสังเกตพบได้ง่าย โดยดูตามรอยต่อ ดูลักษณะสีประกาย
ที่แตกต่างกัน ของส่วนที่ประกบ แต่ละชนิด ดูแนวรอยต่อ ดูฟองอากาศ ที่อยู่ระหว่างระนาบรอยต่อ เป็นต้น
(จาก Rock-Hut information)